Miasto Ropczyce KRÓTKA HISTORIA KRÓLEWSKIEGO MIASTA ROPCZYCE Najdawniejsze dzieje Ropczyc giną w "mrokach dziejów", ale historycy skłaniają się do tezy o początkach Ropczyc jako osady słowiańskiej. Pierwsza wzmianka o Ropczycach pochodzi z połowy XIII wieku. W tym okresie była to jeszcze wieś leżąca na południowym skraju ziemi sandomierskiej, kilkadziesiąt kilometrów na zachód od pogranicza polsko-ruskiego. W 1266 roku miało dojść do najazdu księcia ruskiego Swarny na osadę. Posiłkowany przez Tatarów i Litwinów Rusin miał spalić osadę i wymordować ludność, a następnie stoczyć z bitwę z wojskami polskimi. W wyniku bitwy pod Ropczycami wojska Swarny miały zostać rozbite przez wojewodę krakowskiego Piotra ze Żmigrodu. Odbudowana osada miała zostać zlokalizowana na nowym miejscu i być odtąd nazywana Nową Ropczycą. Dawne miejsce - pogorzelisko, nazywano Starą Ropczycą (lub Stare Ropczyce). Królewskie miasto Ropczyce Okres prosperity miasta rozpoczął się w XIV wieku, kiedy sukcesem zakończyły się starania o nadanie praw miejskich. W 1362 r. król Kazimierz Wielki nadał braciom Janowi i Mikołajowi Gielnicom przywilej wójtowski, zezwalający na lokację w miejscu królewskiej wsi, miasta na prawie niemieckim. Wtedy też uposażył ropczycką parafię, wydzieloną z sędziszowskiej. Zaledwie sześć lat później powstał w królewskim mieście Ropczycach katolicki kościół parafialny pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego. Bliskość Puszczy Sandomierskiej powodowała, że chętnie przybywali tu na łowy, albo tylko przejazdem z Krakowa do Lwowa, sami królowie: Kazimierz Wielki, Władysław Jagiełło czy Kazimierz Jagiellończyk. Pod opieką królewską miasto przy nowym szlaku handlowym na Ruś systematycznie się bogaciło zyskując rozliczne przywileje. Jednym z przysparzających miastu bogactwa był przywilej zezwalający na pobieranie myta od kupców z 1485 r. Najbogatszy z ropczyckich cechów rzemieślniczych stworzyli tutejsi tkacze. Miarą nie tylko bogactwa, ale i religijności, mieszczan były liczne świątynie. Oprócz wspomnianego kościoła parafialnego, wzniesiono kościoły: filialny p. w. Najświętszej Marii Panny, Świętego Ducha, Nawiedzenia Najświętszej Panny Marii, św. Stanisława i św. Barbary, a także św. Katarzyny. Przy najstarszym ropczyckim kościele istniała szkoła parafialna. Kościół Świętego Ducha był świątynią szpitalną, obok której funkcjonował także przytułek. W XVI wieku inwestycje te służyły stale wzrastającej ludności miasta, której liczbę oceniano od kilkuset do ponad tysiąca. Najprawdopodobniej miasto otaczały obwarowania, ale brak na ten temat bliższych informacji. Ropczyccy chrześcijanie borykali się również z problemami. Wielką tragedią w dziejach Ropczyc było zburzenie miasta przez Tatarów za panowania Jana Olbrachta. Z tego powodu w 1504 roku Aleksander Jagiellończyk zwolnił mieszkańców na okres dziesięciu lat niemal z wszystkich podatków i świadczeń, co pozwoliło miastu powoli podnieść się ze zniszczeń. Ropczyce miały w swej historii również epizod reformacyjny, kiedy to kościół parafialny znalazł się w rękach protestantów. W połowie XVI wieku na kilkanaście lat świątynię przejęli we władanie Bracia Polscy (Arianie). Istotnym problemem ówczesnych Ropczyczan była konkurencyjna działalność handlowa i rzemieślnicza Żydów, której starał się zaradzić król Zygmunt III zakazując im osiedlania się w mieście. Jednakże w wiekach następnych liczba mieszczan wyznania mojżeszowego systematycznie wzrastała. Złoty okres dziejów Ropczyc był już tylko wspomnieniem w wiekach XVII i XVIII - czasach wojen i najazdów. Wszystkie dziedziny życia wiejskiego ulegały stopniowej degradacji przez kolejne wojny i klęski elementarne. W roku 1605 miasto strawił pożar, a blisko pół wieku później ludność zdziesiątkowała zaraza. W latach 1656-1657 miasto niszczyły najazdy wojsk szwedzkich i wojsk księcia siedmogrodzkiego Jerzego Rakoczego (rabunki, kontrybucje, pożary, choroby). W 1669 roku spłonął kościół parafialny. W drugiej połowie XVII wieku Ropczyce znacząco się wyludniły, co było m.in. przyczyną złamania zakazu królewskiego, zabraniającego osiedlania się w mieście Żydów. Z krajobrazu miasta i okolicy zaczęły znikać drewniane kościoły kolejno: św. Katarzyny (w XVII w.), a następnie Św. Ducha, św. Barbary (w XVIII w.). Drastyczny brak źródeł historycznych do dziejów Ropczyc w wieku XVIII jest milczącym świadectwem regresu miasta. W ostatnich latach I Rzeczpospolitej miasto stało się widownią dramatycznych wydarzeń konfederacji barskiej. Wtedy to miasto utraciło swe archiwa. Symbolicznie okres ten zamknął upadek Rzeczpospolitej, którego ostatnim etapem były zabory. Miasto galicyjskie Ropczyce, podobnie jak inne miasta Małopolski, odpadły od Polski już po pierwszym rozbiorze. Nowa prowincja austriacka nazwana została Galicją i zaprowadzono w niej nowe porządki. Na szczęście Ropczyce, jako miasto królewskie, zachowało swój samorząd przez cały okres zaborów. Na czele magistratu stanął burmistrz. Jednakże w czasach absolutyzmu administrację i szkolnictwo średnie zgermanizowano. Istotną inwestycją, która zrealizowano była budowa traktu cesarskiego od Bielska przez Bochnię, Tarnów, Ropczyce, Przemyśl do Lwowa. Dzięki temu miasto szybko podnosiło się z upadku, czego przejawem było wznowienie znanych ropczyckich jarmarków, na których handlowano końmi, nierogacizna, płótnem, futrami itp. Na początku XIX wieku liczba ludności wzrosła do ponad tysiąca. Cechy, głownie tkacki, ale też szewski, rzeźniczy, kowalski i krawiecki zrzeszały około dwustu rzemieślników. Dodatkową grupę stanowili żołnierze z małego austriackiego garnizonu, jaki tu stacjonował. Podstawą utrzymania większości katolickiej ludności była uprawa niewielkich kawałków gruntów oraz hodowla drobiu, bydła i nierogacizny. Rozrastająca się społeczność żydowska zajmowała się przede wszystkim handlem, a także rzemiosłem. Znaczące zyski mieszczan pochodziły z dostaw dla wojska: koni, odzieży, żywności, na co wpłynęły powstanie narodowe i liczne wojny toczone przez Hanbsburgów, w tym wojny napoleońskie. Podczas przemarszów żołnierze przywlekali ze sobą także choroby i epidemie np. w 1806 r. epidemia cholery zabiła 133 Ropczyczan. W XIX wieku miasto przeżyło takich epidemii conajmniej kilka. Wśród klęsk elementarnych bardzo dotkliwe były liczne powodzie, szczególnie w 1813, 1844 i 1883 r. Tym tragicznym wydarzeniom towarzyszyły zazwyczaj klęski głodu. Lata 1847-1848 były czasem głodu i epidemii. Śmierć zabrała wtedy blisko dwustu Ropczyczan, z samej tylko wspólnoty katolickiej. W 1831 r. do Ropczyc dotarli powstańcy listopadowi wzięci do niewoli austriackiej. Poruszając się traktem cesarskim znajdowali schronienie również tutaj, uciekając, a następnie ukrywając się pod nazwiskami zmarłych na cholerę. Patriotyczną postawą w tym okresie zasłużyli się członkowie ropczyckiego magistratu. Najtragiczniejsze wydarzenia dotknęły Ropczyce oraz okoliczne miasteczka i wsie podczas nieudanego powstania krakowskiego i rabacji galicyjskiej. Mieszkańcy Ropczyc przeciwstawili się rozruchom chłopskim, podobnie jak, po otrzymaniu posiłków z Rzeszowa, ropczycki garnizon. Do morderstw i rabunków doszło w wielu okolicznych wsiach i dworach. Życie utraciła znacząca część tutejszej polskiej elity. Wydarzenia Wiosny Ludów zaowocowały w Ropczycach powołaniem miejscowego Komitetu Narodowego oraz Gwardii Narodowej. Ta ostatnia potraktowana została jako siły porządkowe mające zapobiec wydarzeniom podobnym do tych sprzed dwóch lat. Wydarzenia te spowodowały zanik ropczyckich jarmarków i wielu przejawów życia gospodarczego. Kolejny cios w dotychczasowe podstawy bytu kupców i rzemieślników stanowiło powstanie linii kolejowej na północ od miasta w latach 1856-1858, która połączyła miasta galicyjskie z resztą krajów monarchii habsburskiej, ale zwiększyło możliwości przemieszczania się ludności. W 1863 roku w rejonie Ropczyc przeprowadzono zaciągi do oddziałów powstańczych. Wśród ochotników było kilkunastu mieszczańskich synów; nie wszyscy wrócili. Dobrze w dziejach miasta zapisało się panowanie cesarza Franciszka Józefa I. Był to czas galicyjskiej autonomii - rozwoju samorządności, polonizacji szkół i urzędów. Ropczycka młodzież udawała się do szkół średnich w sąsiednich miastach Rzeszowie, Dębicy i Tarnowie, co na większą skalę nastąpiło dopiero po otwarciu linii kolejowej. W końcu XIX i na początku XX w. z Ropczyc i okolicy znaczna ilość ludność znalazła nowy sposób szybkiego zysku. Były to tzw. "saksy", czyli wyjazdy sezonowe do pracy za granicę, nie tylko do innych krajów niemieckich, ale i do innych krajów Europy Zachodniej. Rozpowszechniła się też emigracja zarobkowa, często już na stałe, za ocean - do Ameryki Północnej. Do wzrostu znaczenia miasta przyczyniło się utworzenie w 1867 roku, powiatu politycznego w Ropczycach. W mieście powstała siedziba starosty, izba skarbowa i sądu powiatowy. W tym samym roku odbyły się wybory do Rady Gminy Miasta Ropczyce. W 1878 roku odbyły się pierwsze wybory do Rady Powiatowej w Ropczycach. Niestety w 1873 roku, kiedy do budynków murowanych należały tylko dwa kościoły i ratusz, wielki pożar strawił niemal całą drewnianą zabudowę miasta. Ropczycom podnieść się ze zgliszcz pomagała cała zachodnia część Galicji. Wtedy to zmieniał się charakter zabudowy miasta - powstały domy murowane wokół rynku, a niektóre nowych drewnianych, parterowych domów, nie bez powodu były określane mianem dworków. W końcu XIX wieku miasto liczyło już około 2500 chrześcijan i 1100 żydów. W tym okresie handel i rzemiosło w większości było już w rękach ludności żydowskiej. W środowisku miejskim stale wzrastała świadomość narodowa i rozkwitała działalność patriotyczna. Trudno przecenić w tym względzie działalność Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół", które wybudowało w mieście własna siedzibę. W regionie działały również inne organizacje o charakterze patriotycznym, m.in. Towarzystwo Sportowe "Strzelec". Działalność ta wydała plon w czasie Wielkiej Wojny, kiedy to pod sztandarami Józefa Piłsudskiego czy Józefa Hallera służyli liczni Ropczyczanie: sokoli, harcerze, strzelcy, legioniści, peowiacy, hallerczycy. Wielu z nich poległo, podobnie jak gros Ropczyczan zmobilizowanych do armii austro-węgierskiej. Najtrudniejsze chwile podczas I wojny światowej przeżyły Ropczyce podczas działań wojennych w 1914 i 1915 roku. Podczas tej wojny miał też miejsce ostatni wielki pożar miasta. 1 listopada 1918 roku Ropczyczanie rozbroili austriacki garnizon, zrzucili symbole władzy zaborczej i zorganizowali polskie organy administracyjne, policyjne i wojskowe. Kompania ropczycka wzięła udział w odsieczy Lwowa. W następnych latach w walkach z Ukraińcami i bolszewikami zginęło wielu młodych i starszych Ropczyczan. W niepodległej II Rzeczpospolitej Odzyskanie niepodległości przez Polskę pozwoliło na odrodzenie się i rozwój polskiego szkolnictwa w II Rzeczpospolitej. Nie dziwi też fakt, ze na ten okres przypadło otwarcie w 1923 r. w Ropczycach żeńskiego seminarium nauczycielskiego (5-letniego) i prywatnego gimnazjum klasycznego (8-klasowego). Szkoły te dały szansę kształcenia zdolnej młodzieży przede wszystkim z powiatu ropczyckiego. Rozwój szkolnictwa zaowocował również powstaniem gimnazjalnego czasopisma „Przyszłość” - ilustrowanego miesięcznika, poświęconego wychowaniu, nauce i literaturze, jednego z pierwszych czasopism wydawanych w mieście nad Wielopolką. Polska, po zniszczeniach okresu I wojny światowej i walk o niepodległość i granice w latach 1918-1922, z trudem odbudowywała swój materialny byt. Wielki kryzys, który pogrążył w regresie gospodarkę światową na przełomie lat 20-tych i 30-tych XX wieku, miał też swoje niezwykle dotkliwe skutki dla Ropczyc, przejawiające się stagnacją gospodarczą. Dopełnieniem tego była wielka powódź, która nawiedziła Małopolskę w 1934 r. Bieda zaowocowała tragicznymi strajkami we wsiach regionu ropczyckiego, co w dużej mierze doprowadziło do likwidacji powiatu ropczyckiego w 1937 roku, na rzecz Dębicy, gdzie ulokowano stolicę nowego powiatu. Zwiastunem odrodzenia gospodarczego miasta i regionu, była w końcu lat 30-tych, budowa Centralnego Okręgu Przemysłowego. W latach 1938-1939 zapadały decyzje zbudowania koło ropczyckiej stacji kolejowej Państwowych Zakładów Umundurowania, a następnie kolejnych inwestycji, m.in.: Fabryki Śrub i Wyrobów Metalowych. Proces ten przerwała napaść na Polskę III Rzeszy Niemieckiej i Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich w 1939 roku.